1.
Đầu tiên, xét về bảng màu, Từ trong vô tận là cuộc chuyển đổi mạnh mẽ từ vàng-đen sang xanh-đen-trắng. Với tranh trừu tượng, bảng màu chiếm yếu tố quan trọng, nó không chỉ là tín hiệu cho bề mặt thị giác, mà còn là chìa khóa của nhận thức, của quan niệm, của cách thế nhìn.
Trần Vĩnh Thịnh sinh ra tại Thuận An, đến năm 14 tuổi thì vào chùa, sau gần 10 năm thì xin trở ra, lang bạt kỳ hồ, trước khi tốt nghiệp Cao đẳng Văn hóa - Nghệ thuật Khánh Hòa. Quê xứ Thừa Thiên-Huế, nơi còn nhiều gốc tích cung đình và những năm tháng ở chùa đã để lại dấu ấn không nhỏ trong bảng màu vàng-đen, vốn làm nên phong cách trừu tượng và một phần sức hút của tranh Trần Vĩnh Thịnh.
Khi chuyển sang xanh-đen-trắng, Trần Vĩnh Thịnh tự do hơn, trần thế hơn và buông lỏng hơn, vài bức phảng phất chất thư pháp bị xóa nhòa. Tuy Từ trong vô tận được sáng tác trong một thời gian ngắn, chỉ vài tháng của năm 2022, nhưng lại là kết quả của sự chiêm nghiệm trong rất nhiều năm, nhất là ký ức về giai đoạn lưu lạc khắp miền Trung trước đây. Trần Vĩnh Thịnh nói rằng các con đường miền Trung thời tuổi trẻ là chủ đề và ý niệm chính của Từ trong vô tận.
Hơn nữa, ở độ tuổi U50 và độ chín trong kỹ thuật trừu tượng, Trần Vĩnh Thịnh không chỉ thong dong hơn, mà còn sâu lắng hơn, thi vị hơn với Từ trong vô tận.
Việt Nam ngày nay có nhiều họa sĩ vẽ trừu tượng, nhưng theo đuổi trừu tượng liên tục vài chục năm, hoặc gần như suốt đời, thì vẫn là số ít. Trần Vĩnh Thịnh là một trong số ít đó. Nhìn vào những số ít này, thấy thật lý thú, vì từ con đường chung, mỗi người đang dần dà đi vào con đường riêng của mình. “Con đường vô hạn, khách Đông Tây” - Tản Đà.
2.
Xét về con đường học vấn, Thịnh nói rằng bản thân không giỏi, kể cả không thuận lợi. Việc vẽ cũng vậy, nhiều lận đận. Nhưng ngay từ những ngày đầu bước vào con đường hội họa anh đã thích trừu tượng, nên cứ tự tìm tòi.
Thời trước khi Internet phổ biến tại Việt Nam, điều kiện tiếp cận trừu tượng của Thịnh còn hạn hẹp, thỉnh thoảng biết chút ít qua sách báo có được. Có lẽ vì vậy mà trừu tượng thời kỳ này chịu ảnh hưởng của Trịnh Cung, Nguyễn Cầm, Đỗ Hoàng Tường, Nguyễn Trung, Đỗ Minh Tâm, Phạm An Hải... Trừu tượng sau này của Thịnh đã phong phú và cởi mở hơn, nhiều nỗ lực vượt thoát hơn. Và cũng bắt đầu tự tại hơn.
Thịnh nói: “Sau này vẽ hoàn toàn tranh trừu tượng, tôi cũng nghĩ rất nhiều và luôn muốn tìm kiếm, khai thác vấn đề sâu hơn cho mỗi tác phẩm. Nhưng càng nghĩ tôi càng thấy mọi thứ thật gần mà cũng thật xa, vì vậy tôi không còn nghĩ vẽ gì và vẽ như thế nào nữa. Và dĩ nhiên, tôi luôn muốn đến được sự tối giản, rỗng lặng nhất”.
“Đến được sự tối giản, rỗng lặng nhất” trong trừu tượng không hề đơn giản, vì vậy mà con đường của Thịnh hãy còn dài. Nhưng ở khía cạnh sáng tạo, sự thách thức mới là chất kích thích để dấn bước, để đi dài lâu hơn.
3.
Tranh trừu tượng tại Việt Nam manh nha từ giữa thập niên 1950 ở Sài Gòn, với các tranh thuộc giai đoạn chuyển biến từ kỷ hà/ký hiệu sang bán trừu tượng của Tạ Tỵ.
Rồi sau đó là tranh trừu tượng của Nguyên Khai và của một số thành viên khác thuộc Hội Họa sĩ trẻ Việt Nam (ở Sài Gòn) trong các thập niên 1960-1970.
Rồi bẵng đi gần 20 năm sau đó, với ý thức hệ câu nệ hiện thực, trừu tượng gần như vắng bóng chính thức ở Việt Nam. Các tên tuổi lớn như Nguyễn Gia Trí, Bùi Xuân Phái và một số người khác vẫn âm thầm thực hành trừu tượng, nhằm nghiên cứu nhận thức và triết lý, nhưng gần như “hoạt động kín”, chứ ít khi được bày biện công khai.
Đến đầu thập niên 1990, từ Nguyễn Cầm (Paris) và Nguyễn Trung (Sài Gòn), trừu tượng mới làm cuộc trở lại, xuất hiện thêm một số tên tuổi đáng nhớ khác. Chừng vài năm sau đó, ở độ tuổi ngoài 20, Trần Vĩnh Thịnh đã mày mò vẽ trừu tượng.
Ngay khi còn đi học mỹ thuật, việc vẽ trừu tượng của Trần Vĩnh Thịnh vừa nhận về những ngạc nhiên, vừa nhận về cả thị phi. Những năm cuối thế kỷ 20, ở Nha Trang và miền Trung, mà theo đuổi trừu tượng, thì thường bị cho là “không biết vẽ nên mới quậy bậy”.
Vượt qua sự thị phi và cả sự ngạc nhiên đó, Trần Vĩnh Thịnh cứ nhẩn nha đi với trừu tượng cho đến ngày nay. Và triển lãm cá nhân “Từ trong vô tận” là một ví dụ thú vị cho hành trình phiêu du và kiên định của Trần Vĩnh Thịnh.
4.
Ý KIẾN NHÀ NGHỀ:
Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi: “Đến với hội họa trừu tượng của Trần Vĩnh Thịnh là đến với những chuyển động không ngừng. Xem tranh của anh, tôi tìm thấy “mouvements”, nghĩa là những nét cọ mạnh mẽ và phóng khoáng dẫn lối đưa đường chúng ta đi về điểm vô tận, không có chỗ dừng lại.
Trần Vĩnh Thịnh tâm sự, thuở nhỏ đã sớm xa quê hương xứ Huế vô cư ngụ Nha Trang, mỗi năm về nhà hai lần, thường đi bằng tàu lửa hoặc xe đò, những năm tháng ấy vất vả theo đời lênh đênh trên những chuyến xe, cảm giác ngày tháng dài vô tận, thấy quê hương qua bóng lá chuối, xuyên lũy tre, lướt cánh đồng..., đất miền Trung ngút ngàn núi đồi, sông biển, ruộng đồng…, tít tắp mù khơi. Cảm giác buồn thương nhen nhóm trong lòng đứa trẻ thuở nào, qua bao năm tháng cứ luôn ám ảnh, giờ đây hiện lên loạt tranh với những nét cọ màu đen đi một đường xuyên suốt, như một nét "sổ" quét dài dãy đất miền Trung.
Vốn là người từng học chữ Hán và mê thư pháp, Trần Vĩnh Thịnh muốn áp dụng vào hội họa để thỏa mãn những đường nét nhấn nhá sâu mà cạn, thô nhưng như mềm mại, có mà như không...
Tôi tự hỏi, từ đâu đến và đi về đâu tất cả rung chuyển của những vệt màu Trần Vĩnh Thịnh bừng nở trên toan? Đó không chỉ là những phong cảnh trùng điệp lướt qua trên chuyến xe đời. Đó là những dòng cảm xúc trong tận cùng sâu thẳm của con tim, tuôn chảy ra theo con đường tâm tưởng, được diễn đạt bằng ngôn ngữ hội họa.
Tại đây, cuộc hạnh ngộ giữa những nét tung hoành của thư pháp và tranh trừu tượng là những thăng hoa của cảm xúc, dường như không có điểm đến, mà nó cứ liên tiếp biến thiên cho đến vô cùng. Trần Vĩnh Thịnh thổ lộ, những đường bút thấm nhuần xúc cảm nội tại của thư pháp và màu sắc phản ánh cảm thức vô bờ này không ngừng phát triển trong tiềm thức, cứ như vậy trao tặng người họa sĩ cảm hứng sáng tác cho đến hơi thở cuối cùng”.
Họa sĩ Phan Thiết: “Trần Vĩnh Thịnh, người con xứ Huế, có số phận tuổi thơ thấm đẫm Phật giáo, nên khi trở thành hoạ sĩ, tranh anh cũng từng thấm đẫm sắc vàng... Màu vàng ấy là chặng đường “sắc nhiễm”, là lý trí tu tập của anh. Và nay tranh trừu tượng của Trần Vĩnh Thịnh “vượt thoát” ám ảnh số phận để tâm thức Thịnh, tâm tình Thịnh… khởi cuộc riêng từ “từ trong vô tận” bước ra vô tận bên ngoài của hành trình hội họa ngày càng riêng tư hơn...
Là người đã xem “thời vàng” của Thịnh, nay xem “black time” của Thịnh, thấy tranh Từ trong vô tận đã thực sự hé mở cái vô tận bên ngoài của Trần Vĩnh Thịnh... Và đó là luân hồi, là vô tận của sáng tạo... Trong cảm thức Thịnh đã nối được sắc vàng số phận với “black time” của đời người bằng sợi dây vô hình vô tận”.
PGS-TS Phan Thanh Bình: “… Tranh của Thịnh xa dần những khoảng trống gợi nhớ xa xăm, trở nên lắng trầm suy tư với những vệt đen đan xen, những mảng trắng đen chồng lấp và chợt lóe sáng đâu đó chút cam vàng, xanh bích và rồi bổng tan biến. Đó phải chăng là một cách tiếp cận khác về trừu tượng của Thịnh khi họa sĩ muốn phá cách, đổi mới chính mình và tìm tòi, đi vào những thử thách khác đầy nghĩ suy và hướng nội hơn bao giờ hết.
Tranh của Thịnh trong những sáng tác mới đã làm công chúng phải để ý, để mọi người dừng lại ngắm nhìn và suy tưởng. Họa sĩ muốn nói điều gì đó với tâm tưởng muốn sẽ chia hơn là chỉ vừa lòng với những gì đã nhìn thấy, những gì vốn đã quen thuộc bởi con mắt trực cảm thuần túy buông xuôi. Trong nét, màu và không gian tranh của Thịnh có những âm sắc làm ta nhớ về quá khứ, nó như một dòng chảy bí ẩn nào đó từ từ hiện ra, dù không thật rõ ràng nhưng người xem lại cảm nhận được điều đó. Hơn thế, họa sĩ sử dụng những thủ pháp tạo hình trừu tượng và một cái nhìn thẳng thắn trực diện khác lạ, không đi theo lối mòn nhưng không vì thế mà từ bỏ những mỹ cảm đã in dấu sâu nặng trong các sáng tạo của mình”.
Họa sĩ Đặng Mậu Tựu: “… Tôi nói đến cái khác, không nói về kỹ thuật tạo hình mà nói về cái sự tìm kiếm của anh. Anh có nhiều giai đoạn lúc có hình, lúc không hình. Cách đây vài năm anh đã chọn màu vàng làm chủ đạo, vào phòng tranh thấy vàng rực trong cái sôi động bởi nó thuộc màu nóng cố hữu nhưng nó cũng nói đến cái chốn vàng son rất Mệ của anh, màu của cung đình, màu của rực rỡ!
Từ những rực rỡ ấy, bây giờ sang loạt tranh mới của anh, thì hoàn toàn khác, nó trầm hẳn, những màu xám của nhiều sắc độ, cung bậc và bi hài kịch anh đã thấm đẫm chiêm nghiệm qua những gì chấn nghiệm từ cuộc sống, nhận ra mình điềm tĩnh như pho tượng đá rêu mốc, sù sì để xem con tạo xoay vần mà cũng có thể là những bức tường rêu mốc bên ngoài của Kinh thành, nó trái ngược bên trong vàng son lộng lẫy, thì bên ngoài là sự u tịnh thấm đẫm những hòa trận thị phi, một màu xám làm nền cho những tác phẩm của anh, những nét có tung lên hào phóng nhưng chuẩn xác ở cái nền hòa sắc xám, có khi dừng lại giữa lưng chừng để một khoảng trống của tấm tôn trắng, một khoảng trắng phạt ngang trời, trong 1 không gian không màu của sự tinh khôi, cái tinh tuyền trinh bạch trong cái xám trần tục đan xen, thi thoảng cũng có những tác phẩm có nhúm lên một tí vàng, có khi xanh cobal rực lên hy vọng hoặc đỏ của sân si còn sót lại.
Nhưng tất cả là cái nền cho sự phát triển của những nét cọ mới chính là nội lực. Tôi thấy ở đó là cả những gì anh thể hiện, chất Á Đông trong tranh chính là nét - có thể anh đã ảnh hưởng từ lối viết thư pháp với tất cả nét đều là màu đen tung tẩy, ngang dọc, thấy ở đó những âm điệu ngọt, nhạt, nhìn nó tôi tưởng như ngọn kiếm sắc tung lên, những điệu thức được vẽ lên trời vần vũ, không rõ môn phái nào nhưng thấy nó có một mãnh lực quyến rũ kỳ lạ nhưng cũng có khi, buông thả trong cái vô chiêu”.
