Dữ liệu từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), giá gạo 5% tấm xuất khẩu của Việt Nam ngày 6/9 quay đầu giảm mạnh 10 USD/tấn so với phiên 5/9, về ngưỡng 633 USD/tấn; gạo 25% tấm cũng giảm 10 USD/tấn về mức 618 USD/tấn. Đây cũng là phiên giảm mạnh nhất kể từ ngày 19/7 đến nay.
Song, giá gạo 5% và 25% tấm của Việt Nam vẫn cao hơn hàng cùng loại của Thái Lan lần lượt 5 USD/tấn và 43 USD/tấn; cao hơn 20 USD/tấn so với gạo 5% tấm của Pakistan và 75 USD/tấn với gạo 25% tấm.
Trong khi đó, giá lúa gạo trong nước tuần cuối tháng 8 (từ 25-31/8) tiếp tục được điều chỉnh tăng từ 79 đồng đến 254 đồng/kg tuỳ loại.
Tuy nhiên, nghịch lý là giá gạo tăng nhưng nhiều doanh nghiệp không dám ký thêm hợp đồng xuất khẩu gạo mới, đồng thời tạm dừng thu mua lúa để nghe ngóng thị trường và tránh thua lỗ.
Những hợp đồng cũ, doanh nghiệp phải đàm phán với nhà nhập khẩu nước ngoài để điều chỉnh giá tăng thêm, nhưng hầu hết không được chấp thuận. Còn đơn hàng nhỏ, khách truyền thống, doanh nghiệp đề nghị giãn thời gian giao hàng đến vụ Đông Xuân sao cho hài hoà giữa hai bên.
Trong báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ mới đây, VFA cũng thừa nhận, do giá cả biến động tăng quá nhanh dẫn đến chuỗi cung ứng bị đứt gãy từ nông dân đến thương lái (hàng xáo), đến nhà máy xay xát chế biến và doanh nghiệp xuất khẩu gạo.
Nguyên nhân chủ yếu là do tâm lý chờ giá, hợp đồng liên kết bị phá vỡ, các doanh nghiệp xuất khẩu gặp khó khăn trong việc huy động nguồn hàng để thực hiện các hợp đồng đã ký.
Ông Đỗ Hà Nam - Phó chủ tịch VFA chỉ rõ, vào thời điểm tháng 5/2023, đại diện VFA có cuộc gặp với đại diện lãnh đạo TREA (Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan) tại TP Hồ Chí Minh. Hai bên đã trao đổi với nhau và đi đến thống nhất, nhận định Ấn Độ sẽ đưa ra các chính sách hạn chế xuất khẩu gạo trong năm 2023. Như vậy, giá lúa gạo vụ Hè Thu đã được dự báo là sẽ không giảm như thông lệ hàng năm mà sẽ đi lên.
“Hiệp hội có chia sẻ thông tin với các hội viên. Tuy nhiên, nhiều lãnh đạo doanh nghiệp không nghĩ như thế (vì năm nay giá gạo xuất khẩu luôn duy trì mức cao), nên vẫn ký hợp đồng với đối tác. Đến khi Ấn Độ ban bố lệnh cấm, nhiều doanh nghiệp bị bất ngờ nên trở tay không kịp", ông Nam nói.
Ông Lê Thanh Hòa - Phó cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) thì cho rằng, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo gặp khó khăn do thị trường có nhiều biến động bất thường và một số doanh nghiệp thiếu thông tin thị trường.
Thị trường nội địa cũng biến động mạnh, có một số thời điểm giá gạo trong nước tăng nhanh hơn giá thế giới.
Trước bất cập này, ông Hòa đề xuất, để hạn chế các tác động tiêu cực, hoạt động xuất khẩu gạo cần chuyển hướng theo chuỗi giá trị, kết nối cung cầu và thị trường. Hiện tại mới chỉ có một số doanh nghiệp làm được việc này nhưng ở góc độ cả ngành hàng vẫn chưa định hình. Đây là điều các doanh nghiệp nên tiếp tục cải thiện.
“Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần nâng cấp năng lực của doanh nghiệp, đơn cử như việc tiếp cận thông tin bằng ngôn ngữ khác. Trong thời buổi thông tin là chìa khóa của quyền lực thì việc tiếp cận được nhiều nguồn thông tin sẽ là lợi thế lớn”, ông Hòa khuyến nghị.
Theo VFA, hiện nay có trên 200 thương nhân được Bộ Công Thương cấp giấy phép đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo theo Nghị định 107/2018/NĐ-CP ngày 15/8/2018 của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo.
Dù đã có quy định cụ thể về chế độ báo cáo nhưng đa số các thương nhân chưa thực hiện đúng chế độ, đặc biệt là tình hình ký kết, thực hiện hợp đồng xuất khẩu và hàng tồn kho ở từng thời điểm. Việc này ảnh hưởng đến công tác tổng hợp, dẫn tới số liệu báo cáo để phục vụ điều hành vĩ mô do thiếu chính xác, chậm trễ.
Trước tình hình sản xuất và thị trường thương mại gạo thế giới trong thời gian tới dự báo chứa đựng nhiều biến động, VFA kiến nghị bổ sung quy định cụ thể cơ chế báo cáo và phân công một cơ quan quản lý về tình hình ký kết, thực hiện hợp đồng xuất khẩu gạo và hàng hóa lúa gạo tồn kho của thương nhân có đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo.
Cùng đó, VFA đề nghị bổ sung cơ chế quy định giá sàn xuất khẩu gạo nhằm bảo đảm hiệu quả cho nông dân sản xuất lúa , đồng thời bảo đảm sự cạnh tranh lành mạnh giữa thương nhân xuất khẩu gạo. Đặc biệt giữa thương nhân đã đầu tư cơ sở sản xuất theo đúng quy định của pháp luật.
VFA cũng kiến nghị với Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước xem xét có cơ chế hỗ trợ về vốn cho thương nhân nhằm tăng cường nguồn lực tài chính phục vụ hoạt động thu mua lúa gạo, bảo đảm nguồn tồn kho dự trữ lưu thông.
